De illusie van het licht: hoe wij zelf narcisme creëren door het negatieve te verdringen

Het leven uitbalanceren

Inleiding:

In een tijd waarin het negatieve niet meer mag bestaan — niet in gedachten, niet in woorden, laat staan in publieke gesprekken — ontstaat er een gevaarlijk vacuüm. We denken dat we het licht omarmen door het duister te verbannen, maar vergeten dat beide elkaar nodig hebben om zin te geven aan ons bestaan. Wat gebeurt er wanneer we structureel weigeren het ongemakkelijke te zien? Wanneer elke vorm van kritiek, boosheid, verdriet of ongemak wordt weggezet als "ongepast", "toxisch", of "gevaarlijk"?

De schaduw ontkend = de schaduw onbeheersbaar

In de jaren ’80 bracht de Zwitserse psychoanalyticus Adolf Guggenbühl-Craig al een andere stem in het narcismedebat. Voor hem was narcisme geen geïsoleerd probleem dat slechts bij een ‘type mens’ voorkomt, maar eerder een symptoom van een collectieve disbalans. Een cultuur die het negatieve ontkent, kweekt oppervlakkigheid. En waar oppervlakkigheid regeert, wordt charisma verward met authenticiteit.

Door alle negativiteit uit onze ervaring te bannen, maken we juist de perfecte voedingsbodem voor narcisme. Charme krijgt vrij spel, nuance wordt verdacht gemaakt, en ongemak wordt vermeden alsof het een besmettelijke ziekte is. Dit alles maakt empathische mensen — zij die nog wel verbinding zoeken en durven voelen — extra kwetsbaar voor narcistische dynamieken.

De ban op het negatieve is geen verlichting, maar verdringing

Tegenwoordig lijkt het alsof je een duister lot over jezelf afroept als je iets negatiefs zegt of denkt. Alsof je ongeluk “manifesteert” door eerlijk te benoemen wat niet werkt, wat pijn doet, wat wringt. Maar deze culturele kramp brengt geen heling, wel afstand. Want als pijn geen bestaansrecht meer krijgt, dan blijft iedereen alleen achter met zijn lijden. Dan ontstaat er een maatschappij waarin mensen zich niet meer durven uitspreken, uit angst voor sociale uitsluiting — of erger: uit angst om als ‘negatief’ gebrandmerkt te worden.

Narcisme als een collectief product

Narcisme wordt vaak voorgesteld als een individueel probleem: een persoonlijkheidsstoornis, een fout in het karakter. Maar wat als het ook een maatschappelijk product is? Wat als wij, door ons verlangen naar alleen maar licht, alleen maar positief zijn, onbedoeld het monster creëren dat we vrezen? Narcisten floreren in omgevingen waar het innerlijke werk — de confrontatie met pijn, beperking, rouw — systematisch wordt vermeden. Ze spelen in op wat niemand durft te voelen, en worden daarom gevierd.

De prijs van eenzijdige positiviteit

De prijs die we betalen voor deze collectieve ontkenning is hoog. Mensen raken vervreemd van hun innerlijke waarheid. Schuldgevoelens woekeren, want wie zich slecht voelt, denkt dat er iets mis is met zichzelf. Empathische mensen worden cynisch of raken uitgeput in relaties waar ze voortdurend gemanipuleerd worden. En ondertussen groeit de eenzaamheid. Niet ondanks de positiviteitscultuur, maar door die cultuur.

Slot: terug naar het volle leven

Wie écht verantwoordelijkheid opneemt, voor zichzelf én voor anderen, durft ook het moeilijke onder ogen te zien. Niet om in het donker te blijven hangen, maar om het te belichten met aanwezigheid, eerlijkheid en moed. We kunnen pas genezen — als individu en als samenleving — wanneer we het hele leven toelaten. En dat begint bij een nieuwe manier van kijken. Niet met citaten of titels als schild, maar met een open hart en scherpe geest. Die zijn, op lange termijn, toch de enige echte autoriteit.